Τι είναι ο αστιγματισμός;
Ο αστιγματισμός είναι μια πολύ συχνή διαθλαστική ανωμαλία που συνήθως συνυπάρχει με μυωπία ή με υπερμετρωπία. Έχει σαν αποτέλεσμα τη θολή όραση για αντικείμενα τόσο σε μακρινές όσο και σε κοντινές αποστάσεις.
Οφείλεται στην ανατομία, κατά κύριο λόγο, του κερατοειδούς χιτώνα και, δευτερευόντως, του κρυσταλλοειδούς φακού. Πιο συγκεκριμένα, σε ένα μάτι που δεν υφίσταται αστιγματισμός, ο κερατοειδής έχει απόλυτα σφαιρικό σχήμα. Αυτό σημαίνει ότι η καμπυλότητα του κερατοειδούς και άρα η δύναμή του είναι ίδια σε όλους τους άξονες. Αντίθετα, στον αστιγματισμό ο κερατοειδής έχει ωοειδές σχήμα. Το ωοειδές αυτό σχήμα συνεπάγεται διαφορετική καμπυλότητα ανάλογα με τον άξονα και, επομένως, διαφορετική δύναμη σε κάθε άξονα. Οι ακτίνες του φωτός δεν συγκεντρώνονται σε ένα σημείο, αλλά σε δύο διαφορετικούς άξονες, με αποτέλεσμα την πρόκληση θολής όρασης, τοσο στη μακρινή όσο και στην κοντινή απόσταση. Για τον βαθμό αστιγματισμού του κερατοειδούς δύο είναι οι πιο σημαντικοί άξονες: ο πιο κυρτός και ο πιο επίπεδος. Ο πιο κυρτός έχει τη μεγαλύτερη διαθλαστική δύναμη και ο πιο επίπεδος τη μικρότερη.
Ποια είναι τα είδη αστιγματισμού;
Ο αστιγματισμός διακρίνεται σε ομαλό και ανώμαλο ανάλογα με τη γωνία που σχηματίζουν μεταξύ τους ο πιο κυρτός με τον πιο επίπεδο άξονα του κερατοειδούς.
Ομαλός (κανονικός) αστιγματισμός
“Ομαλός” ονομάζεται ο αστιγματισμός κατά τον οποίο ο πιο κυρτός και ο πιο επίπεδος άξονας σχηματίζουν μεταξύ τους 90° (μοίρες), δηλαδή είναι κάθετοι μεταξύ τους. Είναι η πιο συχνή μορφή αστιγματισμού και διακρίνεται σε τρεις κατηγορίες:
Με τον κανόνα
Εμφανίζεται συχνότερα στα παιδιά και σημαίνει ότι ο πιο κυρτός άξονας είναι στις ή κοντά στις 90°.
Παρά τον κανόνα
Εμφανίζεται συχνότερα στους ηλικιωμένους και σημαίνει ότι ο πιο κυρτός άξονας είναι ο οριζόντιος, δηλαδή στις ή κοντά στις 180°.
Πλάγιος αστιγματισμός
Εμφανίζεται όταν ο κυρτότερος άξονας βρίσκεται μεταξύ των 90° και των 180°.
Ανώμαλος (ακανόνιστος) αστιγματισμός
Ανώμαλος ονομάζεται ο αστιγματισμός κατά τον οποίο ο πιο κυρτός και ο πιο επίπεδος άξονας δεν είναι κάθετοι μεταξύ τους, όπως συμβαίνει στον ομαλό αστιγματισμό.
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, στον αστιγματισμό λόγω της ανισοκαμπυλότητας του κερατοειδούς, οι ακτίνες φωτός δεν εστιάζονται πάνω στον αμφιβληστροειδή, αλλά σε δύο διαφορετικά σημεία. Με βάση την ανατομική σχέση του κάθε σημείου με τον αμφιβληστροειδή διακρίνουμε τις εξής κατηγορίες αστιγματισμού:
Απλός μυωπικός αστιγματισμός
Το ένα σημείο βρίσκεται επάνω στον αμφιβληστροειδή και το άλλο πίσω του.
Απλός υπερμετρωπικός αστιγματισμός
Το ένα σημείο βρίσκεται επάνω και το άλλο πίσω από τον αμφιβληστροειδή.
Σύνθετος μυωπικός αστιγματισμός
Και τα δύο σημεία βρίσκονται μπροστά από τον αμφιβληστροειδή.
Σύνθετος υπερμετρωπικός αστιγματισμός
Και τα δύο σημεία βρίσκονται πίσω από τον αμφιβληστροειδή.
Μικτός Αστιγματισμός
Το ένα σημείο βρίσκεται μπροστα και το άλλο πίσω από τον αμφιβληστροειδή.
Ποια συμπτώματα παρουσιάζει ο αστιγματισμός;
Τα συμπτώματα που μπορεί να προκαλέσει ο αστιγματισμός είναι:
- Θολή όραση στην προσπάθεια για εστίαση σε μακρινές αποστάσεις.
- Θολή όραση στην προσπάθεια για εστίαση σε κοντινές αποστάσεις.
- Πονοκέφαλος.
- Κοπιωπία, δηλαδή αυξανόμενη κοπωση στην προσπάθεια εστίασης κυρίως σε κοντινή απόσταση.
Ποια είναι τα αίτια που προκαλούν τον αστιγματισμό;
Ο ομαλός αστιγματισμός σχετίζεται με την ανατομική κατασκευή του οφθαλμού και κυρίως του κερατοειδούς χιτώνα, ενώ τα αίτια για την εμφάνισή του είναι άγνωστα.
Ο ανώμαλος αστιγματισμός προκαλείται από συγκεκριμένες παθολογίες του κερατοειδούς χιτώνα, όπως είναι οι παρακάτω:
- Κερατόκωνος, όπου συναντάμε ανώμαλο κωνικό σχήμα του κερατοειδούς.
- Εκφύλιση του κερατοειδούς, όπως είναι η οζώδης εκφύλιση Salzmann.
- Πτερύγιο.
- Μετεγχειρητικά, κατόπιν επεμβάσεων μεταμόσχευσης κερατοειδούς πλήρους πάχους, διαθλαστικών επεμβάσεων ακόμα και χειρουργείου καταρράκτη.
- Τραύμα κερατοειδούς.
- Εκτεταμένες ουλές κερατοειδούς μετά από μόλυνση.
Πώς γίνεται η διάγνωση του αστιγματισμού;
Η διάγνωση του αστιγματισμού γίνεται με πλήρη διαθλαστικό έλεγχο με το διαθλασίμετρο και την υποκειμενική διαθλαστική εξέταση στο ιατρείο. Σε άτομα κάτω των 40 ετών είναι σημαντικό ο διαθλαστικός έλεγχος να γίνεται με σταγόνες κυκλοπληγίας που μεγαλώνουν την κόρη και παραλύουν τον μηχανισμό προσαρμογής. Με αυτόν τον τρόπο, ο γιατρός έχει τη δυνατότητα να μετρήσει όχι μόνο τους βαθμούς του αστιγματισμού αλλά και τους πραγματικούς βαθμούς μυωπίας ή υπερμετρωπίας.
Ποια είναι η θεραπεία για τον αστιγματισμό; Είναι απαραίτητη η χρήση laser για την αντιμετώπισή του;
Ανάλογα με τους βαθμούς και το είδος του αστιγματισμού υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι για τη διόρθωση του αστιγματισμού:
Γυαλιά αστιγματισμού
Αποτελούν την πιο απλή και διαδεδομένη μέθοδο διόρθωσης για την επίτευξη ικανοποιητικής όρασης σε ασθενείς με χαμηλού έως μετρίου βαθμού ομαλού αστιγματισμού.
Φακοί επαφής
Οι μαλακοί φακοί επαφής προσφέρουν καλύτερη ποιότητα όρασης από τα γυαλιά, ειδικά όσο ο βαθμός του αστιγματισμού αυξάνεται. Το πλεονέκτημα των φακών επαφής έγκειται στο ότι έρχονται σε απευθείας επαφή με το μάτι με αποτέλεσμα να μπορούν να επιπεδώνουν τον κυρτό κερατοειδή χιτώνα. Για βαθμούς αστιγματισμού άνω των 1 με 1.25 βαθμών, η χρήση των ειδικών τορικών φακών επιτρέπει την πλήρη διόρθωση. Τέλος, σε περιπτώσεις ανώμαλου αστιγματισμού οι ημίσκληροι ή σκληροί φακοί επαφής βελτιώνουν σημαντικά την ποιότητα της όρασης.
Διαθλαστική επέμβαση (laser αστιγματισμού)
Η διόρθωση του αστιγματισμού με laser ματιών γίνεται είτε με την μέθοδο FemtoLASIK, είτε με τη μέθοδο TransPRK. Με αυτές τις μεθόδους διορθώνονται ως και 5 με 6 βαθμοί αστιγματισμού. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να έχουν αποκλειστεί, με τοπογραφία κερατοειδούς, παθήσεις όπως είναι ο κερατόκωνος, ενώ το πάχος του κερατοειδούς θα πρέπει να είναι επαρκές. Μικρότεροι βαθμοί αστιγματισμού μπορούν να διορθωθούν και με τις δύο μεθόδους. Όμως, σε βαθμούς άνω των 2 βαθμών, συνήθως προτιμάται η μέθοδος FemtoLASIK, καθώς έχει λιγότερες επιπλοκές και προσφέρει καλύτερα αποτελέσματα. Οι περιπτώσεις ανώμαλου αστιγματισμού δεν μπορούν να διορθωθούν με διαθλαστική επέμβαση.
Αλλαγή ενδοφακού / επέμβαση καταρράκτη
Σε ασθενείς με έντονο αστιγματισμό και συνύπαρξη καταρράκτη η λύση δίνεται χειρουργικά με αντικατάσταση του θολωμένου φακού και ένθεση ενός ειδικού τορικού ενδοφακού που διορθώνει τον πλήρη αστιγματισμό. Σε ασθενείς χωρίς καταρράκτη, αλλά με υψηλού βαθμού αστιγματισμο, η αντικατάσταση του καθαρού κρυσταλλοειδούς φακού με ειδικό τορικό ενδοφακό προσφέρει εξαιρετικά αποτελέσματα. Αυτή η λύση επιλέγεται σε περιπτώσεις με ή χωρίς συνυπάρχουσα μυωπία ή υπερμετρωπία.
Συχνές Ερωτήσεις
Μέχρι πόσους βαθμούς φτάνει ο αστιγματισμός;
Τα περισσότερα άτομα έχουν κάποιου μικρού βαθμού αστιγματισμό που συνήθως κυμαίνεται από μισή διοπτρία (μονάδα μέτρησης της διαθλαστικής δύναμης) έως ένα με ενάμιση βαθμό.
Ο αστιγματισμός θεωρείται σημαντικού βαθμού όταν ξεπερνάει τις τρεις διοπτρίες. Σε σοβαρές καταστάσεις, όπως σε περιπτώσεις κερατόκωνου, ο αστιγματισμός μπορεί να ξεπεράσει τους έξι βαθμούς.
Αστιγματισμός σε παιδιά
Ο αστιγματισμός ξεκινάει από την παιδική ηλικία, ενώ σε βαθμούς άνω της μιας διοπτρίας μπορεί να προκαλέσει το λεγόμενο “τεμπέλιασμα” του ματιού, την αμβλυωπία. Στα παιδιά είναι συχνά δύσκολο να αντιληφθεί κανείς έγκαιρα την αδυναμία ενός ματιού. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να γίνεται οφθαλμολογική εξέταση σε ετήσια βάση, ξεκινώντας από την ηλικία των 2 ετών.
Μπορεί να παρατηρήσει κανείς πως παιδιά με σημαντικό αστιγματισμό μισοκλείνουν τα μάτια τους, προκειμένου να εστιάσουν κάπου ή τρίβουν συνεχώς τα μάτια στην προσπάθεια να δουν. Συχνά, επίσης, τα παιδιά που δε βλέπουν καλά λόγω αστιγματισμού, θα παραπονεθούν για πονοκέφαλο. Αυτά τα συμπτώματα θα πρέπει να μας οδηγήσουν στον οφθαλμίατρο για εξέταση.
